Trên hành trình chăm sóc sức khỏe, chúng ta thường gặp phải các vấn đề về sức khỏe liên quan đến dưỡng chất, trong đó thiếu sắt và thiếu máu là hai tình trạng thường gặp. Tuy nhiên, có rất nhiều người vẫn còn nhầm lẫn giữa hai khái niệm này. Vậy thiếu sắt có phải thiếu máu không? Bài viết này sẽ giúp bạn tìm ra câu trả lời.
I – Vai trò của sắt đối với máu và hệ tạo máu
Trong cơ thể sống, sắt không tự do có sẵn. Phần lớn kim loại này bị khóa trong ferritin, hemosiderin, myoglobin và trong huyết tế có hemoglobin. Các protein liên kết sắt, transferrin và lactoferrin, chỉ chiếm một phần rất nhỏ tổng lượng sắt trong cơ thể.
Khoảng 70% sắt trong cơ thể được tìm thấy trong các tế bào máu đỏ có hemoglobin và trong các tế bào cơ gọi là myoglobin. Hemoglobin là rất quan trọng để chuyển oxy trong máu từ phổi đến mô. Myoglobin, trong các tế bào cơ, nhận, lưu trữ, vận chuyển và giải phóng oxy.
Khoảng 6% sắt trong cơ thể là thành phần của một số protein quan trọng cho hô hấp và chuyển hóa năng lượng, và là thành phần của enzym tham gia vào tổng hợp collagen và một số dẫn truyền thần kinh. Sắt cũng cần thiết cho chức năng miễn dịch đúng đắn.
Mối quan hệ của sắt với máu
Khoảng 25% sắt trong cơ thể được lưu trữ dưới dạng ferritin, được tìm thấy trong các tế bào và tuần hoàn trong máu. Trung bình, nam giới người lớn có khoảng 1.000 mg sắt dự trữ (đủ để sử dụng trong khoảng ba năm), trong khi phụ nữ trung bình chỉ có khoảng 300 mg (đủ để sử dụng trong khoảng sáu tháng). Khi lượng sắt cung cấp thấp mức kéo dài, các dự trữ có thể cạn kiệt, làm giảm mức hemoglobin.
Khi các dự trữ sắt cạn kiệt, điều kiện này được gọi là thiếu sắt. Giảm tiếp theo có thể được gọi là thiếu sắt dẫn đến sự hình thành erythropoiesis và giảm thấp hơn nữa dẫn đến thiếu sắt dẫn đến thiếu máu.
II – Thiếu sắt có phải thiếu máu không?
Nếu bạn đang thắc mắc liệu “Thiếu sắt có phải là thiếu máu không?” thì câu trả lời là KHÔNG.
Vậy tại sao lại xảy ra tình trạng rất nhiều người nhầm lẫn thiếu sắt là thiếu máu? Chúng ta cùng phân tích xem thế nào là thiếu sắt, thế nào là thiếu máu để tìm câu trả lời.
Theo tổ chức Y tế thế giới (WHO), Thiếu máu là khi lượng hồng cầu và hemoglobin trong máu thấp hơn so với mức bình thường. Hemoglobin là một loại protein giàu sắt quan trọng, chuyên chở oxy từ phổi đến các cơ quan trong cơ thể. Giảm hemoglobin là nguyên nhân chính gây ra bệnh thiếu máu, dẫn đến các triệu chứng như mệt mỏi, suy yếu, chóng mặt và đau đầu do cung cấp oxy kém hiệu quả cho các mô cơ thể.
Thiếu sắt có phải thiếu máu không?
Thiếu sắt là tình trạng cơ thể thiếu hụt sắt, một khoáng chất thiết yếu giúp sản xuất hemoglobin trong tế bào máu đỏ. Hemoglobin là một phần quan trọng của máu, giúp vận chuyển oxy từ phổi đến các mô và tế bào khắp cơ thể. Khi thiếu sắt, cơ thể không sản xuất đủ hemoglobin gây ra nhiều vấn đề cho người bệnh (mệt mỏi, cơ thể suy nhược, da nhợt màu, tóc móng dễ gãy rụng,..).
Thiếu sắt tiến triển theo nhiều giai đoạn, và tới những giai đoạn cuối cùng, thiếu sắt làm ảnh hưởng tổng hợp hồng cầu, dẫn tới thiếu máu.
Như vậy, có thể khẳng định thiếu sắt và thiếu máu là hai tình trạng khác nhau, tuy nhiên chúng lại có mối quan hệ mật thiết khiến nhiều người dễ nhầm lẫn. Bởi tỷ lệ thiếu sắt dẫn tới thiếu máu lên tới 30% và trong các bệnh lý thiếu máu thì thiếu máu thiếu sắt cũng là bệnh lý phổ biến nhất.
Thêm vào đó các biểu hiện trên lâm sàng như cơ thể mệt mỏi, đau đầu, khó thở, da nhợt nhạt,… khi bị thiếu máu hoặc thiếu sắt cũng có nhiều điểm tương đồng, khó phân biệt chính xác.
III – Làm thế nào để biết cơ thể đang thiếu sắt hay thiếu máu?
Có 2 cách thường được dùng để nhận biết cơ thể bạn có đang bị thiếu sắt hay thiếu máu không, đó chính là dựa vào các biểu hiện triệu chứng trên lâm sàng và dựa trên các chỉ số thu được từ kết quả xét nghiệm máu.
1. Dựa vào các biểu hiện trên lâm sàng
Mặc dù hơi khó để phân biệt chính xác thiếu sắt và thiếu máu qua các biểu hiện trên lâm sàng bởi hai vấn đề sức khỏe này có rất nhiều điểm tương đồng với nhau. Tuy nhiên, vẫn có những biểu hiện khác biệt chỉ có ở thiếu sắt chứ không có ở thiếu máu mà bạn đọc có thể sử dụng để nhận biết bản thân đang gặp phải tình trạng nào trong hai tình trạng này, bao gồm:
1.1. Hội chứng chân không yên (RLS)
Hội chứng chân không yên cũng là một dấu hiệu của thiếu sắt. Tình trạng này thường trở nặng vào ban đêm, gây cảm giác khó chịu và ngứa ở chân, làm cho người bệnh khó ngủ. Có đến 25% người mắc hội chứng chân không yên có liên quan đến thiếu máu do thiếu sắt. Đồng thời, mức độ thiếu sắt càng nghiêm trọng, các triệu chứng càng trở nên nặng hơn.
1.2. Móng tay, móng chân giòn và dễ gãy
Một trong những dấu hiệu ít được biết đến và có thể được sử dụng để phân biệt với thiếu máu của thiếu sắt là móng tay giòn hoặc hình thìa, được gọi là koilonychia. Ban đầu, dấu hiệu này thường bắt đầu với móng tay dễ gãy và nứt.
Trong những trường hợp nghiêm trọng hơn của thiếu sắt, móng tay có thể biến thành hình thìa, với phần giữa của móng và các cạnh được nâng lên tạo thành hình dáng giống như cái thìa. Đây là một trong những triệu chứng hiếm gặp của thiếu sắt và thường chỉ xuất hiện khi bệnh thiếu máu do thiếu sắt nặng.
1.3. Dấu hiệu thiếu sắt ở miệng
Có thể dựa vào các dấu hiệu trong hoặc xung quanh miệng để nhận biết liệu mình có bị thiếu máu do thiếu sắt hay không. Những biểu hiện của thiếu sắt trong miệng có thể bao gồm lưỡi sưng, viêm, nhợt nhạt hoặc mặt lưỡi nhẵn.
Sự giảm nồng độ hemoglobin do thiếu sắt có thể dẫn đến giảm myoglobin, một loại protein trong tế bào hồng cầu có vai trò hỗ trợ hoạt động của các cơ bắp như cơ lưỡi, điều này có thể gây ra cảm giác đau và sưng ở lưỡi hoặc vùng xung quanh miệng.
Biểu hiện thiếu sắt và thiếu máu trên lâm sàng
2. Dựa vào các xét nghiệm chẩn đoán
Mặc dù có thể nhận biết cơ thể có đang bị thiếu máu hay thiếu sắt không qua các biểu hiện lâm sàng nhưng các biểu hiện này thường không thể phân biệt được rõ ràng. Do đó, muốn biết chính xác bạn đang bị thiếu sắt hay thiếu máu hay cả thiếu sắt và thiếu máu, việc thực hiện các xét nghiệm liên quan tới sắt và công thức máu là một cách làm phù hợp hơn.
Dưới đây là một số xét nghiệm đã và đang được chỉ định sử dụng trong chẩn đoán thiếu sắt và thiếu máu ở các bệnh viện tại Việt Nam:
Xét nghiệm công thức máu toàn phần (CBC) và thể tích tế bào trung bình (MCV). Trong đó, xét nghiệm CBC cho biết bạn có bao nhiêu tế bào hồng cầu. Còn xét nghiệm MCV xác nhận kích thước trung bình của các tế bào hồng cầu của bạn và được bao gồm trong xét nghiệm CBC.
Xét nghiệm giúp chẩn đoán chính xác thiếu sắt và thiếu máu
– Xét nghiệm máu ngoại vi: Xét nghiệm này xem xét kích thước và hình dạng của các tế bào hồng cầu. Trong tình trạng thiếu máu do thiếu sắt, các tế bào hồng cầu nhỏ hơn bình thường.
– Hematocrit: Xét nghiệm này cho biết lượng hồng cầu trong máu của bạn là bao nhiêu.
– Hemoglobin: Xét nghiệm này cho biết lượng protein này trong máu của bạn. Nếu bạn bị thiếu máu, lượng hemoglobin của bạn sẽ thấp.
– Sắt huyết thanh: Xét nghiệm này cho biết lượng sắt trong máu của bạn.
– Ferritin: Xét nghiệm này cho biết lượng sắt được lưu trữ trong cơ thể bạn bằng cách đo loại protein này. Transferrin và khả năng liên kết sắt toàn phần (TIBC). Các xét nghiệm này cho thấy lượng protein gọi là transferrin có thể vận chuyển sắt qua cơ thể bạn.
– Số lượng hồng cầu lưới: Xét nghiệm này cho biết có bao nhiêu hồng cầu lưới (hồng cầu chưa trưởng thành) trong máu của bạn. Nếu bạn bị thiếu máu do thiếu sắt, số lượng hồng cầu lưới của bạn thường thấp vì bạn không tạo ra nhiều hồng cầu mới.
IV – Có thể làm gì để phòng ngừa và cải thiện thiếu sắt và thiếu máu do thiếu sắt?
Nếu bạn đang gặp phải tình trạng thiếu sắt hay thiếu máu hay cả thiếu máu và thiếu sắt thì việc quan trọng nhất cần làm để cải thiện và tránh tình trạng này trở nên trầm trọng hơn đó chính là bổ sung sắt cùng các dưỡng chất tốt cho máu và quá trình tạo máu. Có hai phương pháp để làm việc này là bổ sung qua các loại thực phẩm có trong thực đơn ăn uống mỗi ngày và bổ sung bằng các sản phẩm bổ sung như viên uống bổ sung sắt,…
1. Bổ sung sắt và tăng cường tạo máu bằng chế độ ăn uống hằng ngày
Để phòng ngừa hoặc cải thiện tình trạng thiếu sắt và thiếu máu do thiếu sắt, nghiên cứu và áp dụng một chế độ dinh dưỡng phù hợp là cực kỳ quan trọng. Đây không chỉ là một phương pháp hiệu quả để hỗ trợ cải thiện tình trạng thiếu máu do thiếu sắt mà còn rất đơn giản và dễ thực hiện.
Dưới đây là những nhóm thực phẩm giúp bổ sung sắt, tốt cho máu và tăng cường tạo máu bạn đọc nên bổ sung thêm vào khẩu phần ăn uống hằng ngày:
1.1. Thực phẩm giàu sắt
Sắt và protein đóng vai trò quan trọng trong việc sản xuất huyết sắc tố, vận chuyển oxy và CO2, cũng như tham gia vào các hoạt động của các enzyme oxy hóa khử. Sự có mặt của sắt trong cơ thể phụ thuộc vào lượng sắt được cung cấp từ khẩu phần ăn uống, khả năng hấp thụ, dự trữ và tiết ra. Nghiên cứu cho thấy khẩu phần ăn của người Việt Nam chỉ đáp ứng khoảng 30 – 50% nhu cầu sắt.
Để cải thiện tình trạng thiếu máu do thiếu sắt, có thể thêm vào khẩu phần ăn các thực phẩm giàu sắt như bơ đậu phộng, đậu xanh, bông cải xanh, nho khô, rau xanh sậm màu, quả chà là, quả sung, đậu nành, gan, thịt, cá, trứng…
Các thực phẩm giàu sắt giúp phòng ngừa và cải thiện thiếu máu thiếu sắt
1.2. Thực phẩm giàu vitamin C
Bên cạnh sắt, người bị thiếu sắt và thiếu máu do thiếu sắt còn nên bổ sung thêm vitamin C để tăng cường sự hấp thu sắt.
Mặc dù sắt được tìm thấy rộng rãi trong nhiều loại thực phẩm, khả năng hấp thu sắt từ chúng lại khá thấp, khoảng 5 – 10% đối với sắt từ thực vật và khoảng 10 – 15% đối với sắt từ động vật. Các nghiên cứu khoa học đã chứng minh rằng việc bổ sung vitamin C trong bữa ăn có thể tăng tỉ lệ hấp thu sắt lên đến 67%.
Vì vậy, người bị thiếu máu thiếu sắt nên cân nhắc uống nước cam quýt hoặc tiêu thụ các thực phẩm giàu vitamin C khác cùng với các thực phẩm giàu sắt, nhằm tối đa hóa khả năng hấp thụ sắt trong cơ thể. Loại vitamin này thường có nhiều trong các loại thực phẩm như cam, chanh, ổi, kiwi, cà chua, bông cải xanh,…
1.3. Thực phẩm giàu protein
Quá trình sản xuất hemoglobin, một loại huyết sắc tố quan trọng, phụ thuộc vào sự hợp tác giữa sắt và protein. Protein cũng có vai trò quan trọng trong việc vận chuyển chất dinh dưỡng từ màng tế bào hoặc từ thành ruột vào hệ tuần hoàn, từ đó lan ra các mô khác trong cơ thể.
Để cung cấp protein cho người thiếu máu, có thể tích cực bổ sung từ các nguồn protein động vật như thủy hải sản, tôm, cua, cá, thịt, trứng, sữa… Ngoài ra, protein từ các nguồn thực vật như đậu tương, đậu xanh, vừng lạc cũng là những lựa chọn hữu ích giúp cải thiện tình trạng thiếu máu.
1.4. Thực phẩm giàu vitamin B9 (Acid folic)
Vitamin B9, còn được biết đến là axit folic, là một loại vitamin B quan trọng đối với quá trình sản xuất huyết sắc tố. Axit folic đóng vai trò quan trọng trong việc tổng hợp heme, một thành phần cần thiết của huyết sắc tố để vận chuyển oxy. Khi thiếu axit folic, tế bào hồng cầu có thể không phát triển đầy đủ, gây ra chứng thiếu máu do thiếu axit folic và làm giảm sản xuất huyết sắc tố.
Để cải thiện tình trạng thiếu máu, người bệnh có thể bổ sung axit folic qua chế độ ăn bằng cách tăng cường tiêu thụ các thực phẩm giàu axit folic như bông cải xanh, trứng cá, gan, măng tây, rau bina, thịt bò, đậu phộng, bơ, rau diếp cá… Các loại thực phẩm này sẽ đáp ứng nhu cầu axit folic và giúp cải thiện hiệu quả trong điều trị thiếu máu.
Bổ sung acid folic phòng thiếu máu
1.5. Thực phẩm giàu vitamin B12
Sự thiếu hụt vitamin B12 ảnh hưởng nghiêm trọng đến sản xuất tế bào máu, có thể gây ra tình trạng thiếu máu.
Đặc biệt, vitamin B12 là một dưỡng chất cần thiết mà cơ thể không tự sản xuất được, chỉ có thể cung cấp thông qua khẩu phần ăn uống và các thực phẩm bổ sung. Vì vậy, khi đề cập đến chế độ ăn bổ sung cho người bị thiếu máu, các chuyên gia thường khuyên người bệnh nên tiêu thụ các thực phẩm giàu vitamin B12 như trứng, gan động vật, ngao, cá mòi, thịt bò, cá ngừ, cá hồi, sữa và các sản phẩm từ sữa…
2. Phòng ngừa thiếu sắt và thiếu máu qua thực phẩm uống bổ sung
Ngoài việc bổ sung sắt từ khẩu phần dinh dưỡng hàng ngày, khi cần điều trị tình trạng thiếu sắt hoặc thiếu máu do thiếu sắt, bạn đọc nên xem xét việc bổ sung thêm sắt từ các sản phẩm bổ sung khác như viên uống. Bởi dù có cố gắng bổ sung đủ sắt qua ba bữa ăn hàng ngày như thế nào thì hàm lượng khoáng chất này được hấp thu vào cơ thể thường rất thấp.
Để lựa chọn sản phẩm phù hợp để cải thiện tình trạng thiếu máu do thiếu sắt, bạn đọc có thể cân nhắc lựa chọn sử dụng viên uống bổ sung sắt hữu cơ 3 trong 1 Ausfebis, một loại viên bổ sung sắt được nhập khẩu từ Úc bởi Công ty TNHH Đại Bắc. Viên uống Ausfebis được khuyên dùng bởi nhiều chuyên gia cho những người bị thiếu sắt và thiếu máu do thiếu sắt, nhờ vào ba ưu điểm nổi bật sau:
– Chứa sắt hữu cơ bisglycinate, giúp cải thiện khả năng hấp thu cao nhờ khả năng tan chảy tốt trong môi trường pH sinh lý của cơ thể và ít bị ảnh hưởng bởi thức ăn và dịch dạ dày.
– Hiệu quả của viên uống đã được chứng minh thông qua các kết quả nghiên cứu uy tín trên lâm sàng.
– Bổ sung thêm vitamin C để tăng cường hấp thu sắt, từ đó giảm thiểu các tác dụng phụ như đầy hơi, táo bón,…
– Kết hợp cung cấp thêm acid folic (vitamin B9) để cải thiện tình trạng thiếu máu hiệu quả.
Viên uống bổ sung sắt hữu cơ Ausfebis (*)
Lưu ý: (*) Thực phẩm này không phải là thuốc và không có tác dụng thay thế thuốc chữa bệnh.
3. Phòng ngừa thiếu sắt và thiếu máu bằng cách truyền sắt qua tĩnh mạch
Truyền sắt qua đường tĩnh mạch (IV) là phương pháp bổ sung sắt được sử dụng khi việc bổ sung qua đường uống không giải quyết được tình trạng thiếu sắt hoặc thiếu máu do thiếu sắt. Nó cũng có thể được sử dụng khi bệnh nhân không thể sử dụng thuốc uống do vấn đề dạ dày như đau, chảy máu, hoặc do tốc độ hấp thụ của tủy xương không đáp ứng đủ nhanh, hoặc sắt bổ sung không được hấp thụ do các vấn đề như kém hấp thu thứ phát sau tăng tiết mỡ, bệnh celiac hoặc chạy thận nhân tạo.
Trong các trường hợp này, việc tiêm sắt dưới dạng sắt dextran có thể cần thiết. Mặc dù bổ sung sắt bằng đường IV nhanh hơn, nhưng đắt hơn và không an toàn như bổ sung qua đường uống. Do đó, để sử dụng phương pháp này, người bệnh cần phải có chỉ định từ bác sĩ.
Trên đây là một số thông tin liên quan tới vấn đề “thiếu sắt có phải thiếu máu không” được nhiều người quan tâm. Hy vọng qua các thông tin này bạn đọc sẽ hiểu rõ hơn về sự tình trạng thiếu sắt và thiếu máu, cũng như giúp bạn đọc có được những biện pháp để phòng ngừa và cải thiện hai tình trạng này (nếu gặp phải) một cách hiệu quả. Trường hợp bạn đọc còn bất kỳ thắc mắc nào cần giải đáp chi tiết, hãy liên hệ với các chuyên gia của Đại Bắc Care qua số tổng đài 1800 1125 (miễn phí cước) để nhận tư vấn kỹ lưỡng.
Tham khảo thêm:
