Thiếu sắt khi mang thai: Nguyên nhân, biểu hiện, cách bổ sung

Thiếu sắt khi mang thai có thể dẫn đến nhiều nguy cơ cho mẹ và thai nhi như thiếu máu do thiếu sắt, mẹ bị mỏi mệt, nguy cơ sinh non, con sinh ra nhẹ cân thiếu tháng. Vậy làm sao để nhận biết thiếu sắt khi mang thai và làm thế nào để phòng tránh thiếu sắt khi mang thai?

I – Hiện tượng thiếu sắt khi mang thai

Hiện tượng thiếu sắt ở bà bầu là khi cơ thể mẹ không đủ sắt dự trữ để làm nguyên liệu sản xuất hồng cầu dẫn đến nguy cơ thiếu máu do thiếu sắt. Theo thống kê điều tra của Viện Dinh dưỡng Quốc gia, có khoảng 36,8% phụ nữ Việt Nam gặp tình trạng thiếu máu khi mang thai, trong số đó có 75% trường hợp thiếu máu do thiếu sắt. Và hơn 90% trường hợp trong đó là thiếu máu do thiếu sắt khi mang thai 3 tháng cuối.

Nếu mẹ không bổ sung sắt dự trữ trước khi mang thai và trong giai đoạn mang thai không bổ sung lượng sắt cần thiết sẽ dẫn đến thiếu sắt ở mẹ bầu. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến cáo, phụ nữ chuẩn bị mang thai nên bổ sung từ 15 – 30 mg sắt nguyên tố mỗi ngày tối thiểu từ 1 – 3 tháng trước khi mang thai và bổ sung 30-60 mg sắt và 400-800 mcg axit folic mỗi ngày khi mang thai.

Thiếu sắt có thể gây ra thiếu máu, khi thiếu sắt các tế bào hồng cầu không thể mang đủ oxy đi khắp nơi trong cơ thể, từ đó làm giảm khả năng chống lại nhiễm trùng và gây ra một số bệnh lý nguy hiểm cho mẹ bầu và thai nhi. Việc phát hiện và phòng ngừa sớm thiếu sắt không chỉ giúp mẹ duy trì sức khỏe tốt trong suốt thai kỳ mà còn đảm bảo sự phát triển bình thường của thai nhi.

II – Nguyên nhân thiếu sắt ở bà bầu

Thiếu sắt là tình trạng phổ biến nhất ở phụ nữ mang thai, ảnh hưởng đến khoảng 40-60% bà bầu trên toàn thế giới. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng này, tiêu biểu như:

Nhu cầu sắt tăng cao trong thai kỳ

Trong khi mang thai, cơ thể người phụ nữ cần gấp đôi số lượng sắt so với những người phụ nữ bình thường. Lượng sắt này sẽ được sử dụng để tạo ra nhiều máu hơn, với mục đích cung cấp oxy cho cả mẹ và thai nhi, nhau thai và tử cung đang phát triển. Đặc biệt ở tam cá nguyệt thứ hai và thứ ba, khi thai nhi phát triển nhanh chóng, nhu cầu sắt còn tăng cao hơn nữa.

Chế độ ăn thiếu sắt

Nhiều phụ nữ mang thai không tiêu thụ đủ lượng sắt cần thiết từ thực phẩm hàng ngày. Chế độ ăn thiếu thịt đỏ, gan, rau xanh đậm màu và các thực phẩm giàu sắt khác là nguyên nhân chính dẫn đến thiếu sắt. Ngoài ra, hiện tượng nghén thai khiến nhiều bà bầu không thể ăn uống bình thường, làm giảm lượng sắt hấp thu.

Hấp thu sắt kém

Một số yếu tố có thể cản trở quá trình hấp thu sắt như việc uống trà, cà phê ngay sau bữa ăn, thiếu vitamin C, hoặc mắc các bệnh lý về đường tiêu hóa. Acid trong dạ dày giúp chuyển hóa sắt từ dạng Fe3+ thành Fe2+ dễ hấp thu hơn, nhưng khi bị viêm loét dạ dày hoặc sử dụng thuốc kháng acid thường xuyên sẽ làm giảm khả năng hấp thu sắt.

Các yếu tố nguy cơ khác

• Khoảng cách giữa hai lần mang thai liên tiếp quá gần nhau.
• Mang thai với hơn một thai nhi (mang thai đôi, mang thai ba, thậm chí nhiều hơn).
• Mang thai khi còn ở lứa tuổi vị thành niên hoặc trên 35 tuổi
• Trước khi mang thai là người có chu kỳ kinh nguyệt ra nhiều máu (cường kinh).
• Có tiền sử thiếu máu trước khi mang thai.

III – Các dấu hiệu thiếu sắt ở phụ nữ mang thai

Vậy là thế nào để nhận biết các dấu hiệu thiếu sắt ở bà bầu? Dưới đây là một số biểu hiện thiếu sắt ở bà bầu mà mẹ cần đặc biệt lưu tâm:

• Mệt mỏi và suy nhược: Triệu chứng đầu tiên và phổ biến nhất của thiếu sắt là cảm giác mệt mỏi thường xuyên, không cải thiện sau khi nghỉ ngơi.
• Chóng mặt và đau đầu: Bà bầu có thể cảm thấy hoa mắt, chóng mặt khi đứng dậy đột ngột hoặc thay đổi tư thế. Điều này xảy ra do lượng hemoglobin giảm, làm giảm khả năng vận chuyển oxi đến các cơ quan trong cơ thể.
• Da tái nhợt: Khi thiếu sắt, da mặt trở nên xanh xao, thiếu hồng hào tự nhiên. Niêm mạc mắt, lòng bàn tay và móng tay có thể trở nên nhợt nhạt.
• Khó thở, nhịp tim nhanh: Cơ thể sẽ cố gắng bù đắp cho việc thiếu oxi bằng cách tăng nhịp tim và nhịp thở. Bà bầu có thể cảm thấy khó thở ngay cả khi thực hiện các hoạt động nhẹ nhàng như đi bộ hoặc leo cầu thang. Tim đập nhanh và mạnh hơn bình thường, đặc biệt khi vận động hoặc khi nằm nghỉ.
• Rụng tóc và móng tay giòn: Sắt cần thiết cho sự phát triển khỏe mạnh của tóc và móng. Khi thiếu hụt, tóc có thể rụng nhiều hơn và móng tay trở nên giòn và dễ gãy.
• Rối loạn tiêu hóa: Thiếu sắt có thể gây ra các vấn đề tiêu hóa như táo bón hoặc tiêu chảy.

IV – Tại sao cần phòng ngừa thiếu sắt khi mang thai?

Thiếu sắt dẫn đến thiếu máu thiếu sắt ở phụ nữ mang thai. Nếu không được phát hiện sớm và can thiệp điều trị kịp thời có thể gây ra những ảnh hưởng xấu tới sức khỏe của cả mẹ và thai nhi. Cụ thể:

Đối với mẹ

• Thiếu sắt kéo dài có thể dẫn đến thiếu máu nặng, tăng nguy cơ xuất huyết sau sinh
• Hệ miễn dịch suy giảm khiến mẹ dễ mắc các bệnh nhiễm trùng hậu sản.
• Khả năng chịu đựng cơn đau khi sinh cũng giảm.
• Thiếu sắt còn ảnh hưởng đến khả năng hồi phục sau sinh, tăng nguy cơ trầm cảm sau sinh.

Đối với thai nhi

• Thai nhi sinh ra từ những bà mẹ thiếu sắt có nguy cơ cao bị sinh non, suy thai, nhẹ cân khi sinh.
• Sự phát triển não bộ của em bé có thể bị chậm lại, ảnh hưởng đến khả năng học tập và phát triển trí tuệ sau này.
• Trẻ sơ sinh sinh ra từ mẹ bị thiếu máu thiếu sắt khi mang thai cũng rất dễ bị thiếu máu bẩm sinh, hệ miễn dịch yếu và chậm phát triển thể chất.
• Trường hợp nghiêm trọng, thiếu sắt có thể dẫn đến tử vong chu sinh hoặc các dị tật bẩm sinh.

V – Chẩn đoán và điều trị thiếu máu thiếu sắt khi mang thai

Chẩn đoán thiếu sắt được thực hiện thông qua các xét nghiệm máu cơ bản. WHO định nghĩa thiếu máu ở phụ nữ mang thai khi nồng độ hemoglobin thấp hơn 11g/dL vào bất kỳ thời điểm nào của thai kỳ. Các chỉ số khác như hematocrit, số lượng hồng cầu, thể tích trung bình hồng cầu và nồng độ hemoglobin trung bình trong hồng cầu cũng được đánh giá để xác định mức độ thiếu máu.

Theo hệ thống phân loại ICD 10, thiếu máu do thiếu sắt được mã hóa là D50, bao gồm nhiều phân loại con khác nhau như thiếu máu do thiếu sắt thứ phát sau mất máu mãn tính, thiếu máu do thiếu sắt do chế độ ăn uống, và thiếu máu do thiếu sắt không xác định được nguyên nhân. Qua quá trình thăm khám, khai thác tiền sử bệnh và kết quả xét nghiệm máu, bác sĩ sẽ chẩn đoán nguyên nhân thiếu máu là do thiếu sắt hay các nguyên nhân khác.

Với những mẹ được chẩn đoán thiếu máu thiếu sắt khi mang thai, bác sĩ sẽ hướng dẫn mẹ cách cải thiện bằng chế độ ăn uống khoa học kết hợp chỉ định liều lượng bổ sung sắt thích hợp tùy từng trường hợp cụ thể.

Một số người sử dụng thuốc bổ sung sắt cho bà bầu gặp các tác dụng phụ như buồn nôn hoặc táo bón. Nếu cảm thấy việc uống viên bổ sung gây tác dụng phụ khó chịu hoặc không cải thiện nồng độ hemoglobin, mẹ nên tham khảo ý kiến bác sĩ để đổi sang loại thuốc khác phù hợp hơn.

VI. Bà bầu thiếu sắt nên và không nên ăn gì?

Chế độ dinh dưỡng cân bằng đóng vai trò then chốt trong việc phòng ngừa và cải thiện tình trạng thiếu máu. Ngoài sắt, cơ thể cần đủ protein để tổng hợp hemoglobin, vitamin C để tăng hấp thu sắt, folate và vitamin B12 để tạo ra hồng cầu khỏe mạnh. Đồng và kẽm cũng là những vi chất quan trọng trong quá trình tạo máu.

Nên ăn

• Thực phẩm giàu sắt: Thịt đỏ, nội tạng động vật, hải sản… giàu sắt heme; rau và các loại trái cây cung cấp sắt non – heme; các loại đậu, hạt và ngũ cốc
• Thực phẩm giúp tăng hấp thu sắt: Trái cây hoặc rau củ giàu vitamin C; Protein từ thịt, cá, trứng; Acid hữu cơ như acid citric trong cam chanh, acid malic trong táo

Không nên ăn

• Trà và cà phê chứa tannin và caffeine có thể cản trở hấp thu sắt
• Sữa và các sản phẩm từ sữa chứa canxi
• Rượu bia hoàn toàn cấm trong thai kỳ
• Thực phẩm chế biến sẵn, đồ ăn nhanh

VII – Phòng ngừa thiếu máu thiếu sắt khi mang thai

Để đảm bảo sức khỏe thai kỳ và nhu cầu phát triển của thai nhi, WHO khuyến cáo tất cả phụ nữ mang thai nên bổ sung 30 – 60mg sắt nguyên tố cho cơ thể mỗi ngày. Không chỉ giai đoạn mang thai, người mẹ nên bổ sung sắt liên tục cho đến sau khi sinh 3 tháng để tránh thiếu máu cũng như tăng tốc độ hồi phục của cơ thể.

Để phòng ngừa thiếu sắt trong thai kỳ, có một số biện pháp có thể được áp dụng để đảm bảo cung cấp đủ lượng sắt cần thiết cho cơ thể. Dưới đây là một số cách phổ biến và hiệu quả:

1. Chế độ ăn uống giàu sắt

Một chế độ ăn giàu sắt là cách tự nhiên nhất để tăng cường lượng sắt trong cơ thể. Thực phẩm giàu sắt bao gồm thịt đỏ, thịt gia cầm, cá, đậu và các loại hạt, rau có lá xanh đậm như rau bina và cải xoăn.

Đối với những người ăn chay hoặc ăn ít thịt, có thể tăng cường sắt từ các nguồn thực vật như đậu nành, đậu lăng, và các loại hạt. Điều quan trọng là phải chú ý đến việc kết hợp thực phẩm giàu sắt với thực phẩm giàu vitamin C để tăng cường khả năng hấp thụ sắt.

2. Bổ sung sắt

Việc bổ sung sắt qua đường uống là cần thiết với mẹ bầu bởi chế độ ăn thường không đủ để đáp ứng nhu cầu sắt tăng cao trong thai kỳ. Tuy nhiên, việc bổ sung sắt nên có sự hướng dẫn của bác sĩ để tránh tình trạng quá tải sắt, có thể gây hại cho cơ thể.

3. Kiểm tra định kỳ

Phụ nữ mang thai nên thực hiện các xét nghiệm máu định kỳ để kiểm tra mức độ hemoglobin và ferritin, từ đó đánh giá mức độ sắt trong cơ thể. Việc kiểm tra này giúp phát hiện sớm tình trạng thiếu sắt và thiếu máu, cho phép can thiệp kịp thời.

4. Tránh dùng sắt với các chất ức chế hấp thu sắt

Một số thức uống và thực phẩm có thể làm giảm khả năng hấp thụ sắt của cơ thể, bao gồm cà phê, trà, và các sản phẩm từ sữa. Phụ nữ mang thai nên hạn chế tiêu thụ những thực phẩm này gần thời điểm uống sắt và các bữa ăn chứa nhiều sắt.

5. Quản lý stress

Stress có thể ảnh hưởng đến khả năng hấp thụ và sử dụng sắt của cơ thể. Việc quản lý stress thông qua các phương pháp như thiền, yoga, hoặc tập thể dục nhẹ nhàng có thể giúp cải thiện sức khỏe tổng thể và tối ưu hóa việc hấp thụ sắt.

6. Tư vấn dinh dưỡng

Cuối cùng, việc tư vấn với một chuyên gia dinh dưỡng hoặc bác sĩ về chế độ ăn uống và lối sống là rất quan trọng. Họ có thể hướng dẫn bổ sung sắt cho bà bầu đúng cách trong suốt thai kỳ.

Những biện pháp này không chỉ giúp phòng ngừa thiếu sắt mà còn đóng góp vào việc duy trì một thai kỳ khỏe mạnh. Đảm bảo rằng bạn có đủ sắt trong cơ thể sẽ giúp phát triển tối ưu cho thai nhi và giảm thiểu các rủi ro sức khỏe cho cả mẹ và bé. Đừng quên thảo luận với bác sĩ của bạn trước khi thực hiện bất kỳ thay đổi nào trong chế độ ăn uống hoặc lối sống.

Trên đây là các thông tin về thiếu sắt khi mang thai. Nếu có thắc mắc về việc phòng ngừa thiếu sắt khi mang thai hoặc muốn tìm hiểu thêm thông tin về viên uống bổ sung sắt cho mẹ bầu Ausfebis, bạn vui lòng gọi đến tổng đài (miễn phí cước) 1800 1125 để được dược sĩ của Đại Bắc Care tư vấn.

Dược sĩ

Vũ Thị Hậu

Đã kiểm duyệt nội dung

Dược sĩ Vũ Thị Hậu - Tốt nghiệp trường Đại học Dược Hà Nội, hiện đang là dược sĩ phụ trách chuyên môn của Daibaccare.

Xem thêm thông tin